Çoğunlukla kaza, hastalık veya doğumsal sendromlar mesane ve bağırsak problemlerinin oluşmasına neden olabilmektedir. Çoğunlukla mesane ve bağırsaklarının doluluğu ve/veya boş olmasını algılayamayarak idrar kaçırma, idrar tutma veya dışkı kaçırma, kabızlık gibi problemleri yaşayabilirler.  Mesane ve bağırsak duyusundaki kayıp veya azlık çocukların tuvalet kontrollerinin kazanmasında gecikmeye veya başarısız olmalarına neden olabilmektedir. Kimi durumlarda fiziksel kısıtlılık ve kilo çocukların kabız olmasına neden olarak dışkıyı tutmalarına neden olabilmektedir. Mesane ve bağırsak problemlerine neden oluşturabilecek faktörler aşağıda yer almaktadır.

• Anatomik nedenler
• Bağırsağı etkileyen sinir ve kas bozuklukları
• Anormal karın kaslarının varlığı
• Metabolik ve gastrointestinal bozukluklar
• Genetik yatkınlık Fonksiyonel nedenler
• Kakayı tutma davranışı
• Duyusal bütünleme problemleri
• Yeteri miktarda sıvı tüketilmemesi
• Yeteri kadar lifli gıdaların tüketilmemesi
• Hareketsizlik
• Pelvik taban kaslarındaki fonksiyonel bozukluklar
• Etkili ıkınma becerisinin öğrenilememesi
• Yaşam rutinlerinde değişimlerin olması
• Tuvalet eğitimi sorunları
• İlaçların yan etkisi
• Psikolojik travmalar
• Laktoz intoleransı (süt ve süt ürünlerine duyulan hassasiyet)

Özel gereksinimi olan her çocuk mesane ve bağırsak problemi yaşamaz ancak yaşıtlarına göre yaşam ihtimali daha fazladır. Şayet 4 yaşını geçmiş ve hala bağırsak kontrolü sağlamamış ve/veya 5 yaşını geçmiş mesane kontrolünü sağlamamış ise çocuk mesane ve bağırsak problemi yaşıyor olabilir.

Aşağıdaki mesane ve bağırsak problemlerinden en az birini şiddeti fark etmeksizin yaşanıyorsa mutlaka çocuk ürolojisi bölümlerine başvurulmalıdır.

• Gündüz idrar kaçırma
• Gece idrar kaçırma
• Kabızlık
• Kaka kaçırma
• İdrar yolu enfeksiyonu
• Kesikli işeme
• Çok sık tuvalete gitme
• Az tuvalete gitme
• İdrarın geldiğini hissetmeme
• Dışkının geldiğini fark etmeme
• Tuvalet tutma
• Tuvalete oturmada zorluk
• Bez takmayı isteme
• Tuvalet eğitimi almama

• Hikâye Alımı: Detaylı bir danışan hikayesi, aile geçmişi dahil olmak üzere detaylıca alındığı takdirde, durumun tespiti ve ciddiyetini anlamak adına büyük önem taşır. Anne babanın gözlemleri de bu fazda oldukça değerlidir.
• Ultrason: Kabızlık görülen çocuklarda sıklıkla gördüğümüz artan rektum çapını değerlendirmek, mesane duvar kalınlığı, mesanede kalan idrar miktarını görmek adına ultrason da tanı için kullanılan tetkikler arasında geçmektedir.
• Üroflovmetri: Üroflovmetri bir işeme testidir. İşeme esnasında, işeme hızı, pelvik taban kas kontraksiyonu olup olmaması, işeme miktarı vb. parametreleri ölçmek adına kullanılan bir tetkiktir. Bu test takip sürecini gözlemek adına da sıklıkla tekrarlanabilir.
• Mesane ve Bağırsak Günlükleri: Mesane ve bağırsak alışkanlıklarını anlamak için 48 saatlik mesane günlüğü tutması istenir. Mesane günlüğünde tükettiği ve çıkarttığı sıvı miktarları, işeme sıklığı, saatleri not edilir. Bağırsak değerlendirmesi ise Bristol Dışkı Ölçeğine göre 7 günlük bir değerlendirme ile dışkı tipi, dışkı kaçırma, karın ağrısı şikayetleri gibi genel durumların yazılması değerlendirme için oldukça önemlidir.
• MR: Sıklıkla kullanılan bir yöntem olmamakla birlikte, eşlik edebildiği düşünülen durumları elemek, farklı teşhis ihtimalleri üzerinde durmak için manyetik rezonans görüntüleme de ayrıntılı bir teşhis için kullanılabilmektedir.

• Tuvalet eğitimi: Şayet çocuk tuvalet eğitimi almamış veya başlayıp başarısızlıkla sonuçlanmış ise aileler uzman bir kadrodan destek alarak tuvalet eğitimini tekrarlamalılar. Eğitim sırasında çocukla vakit geçirilmeli fakat çocuğa baskı yapılmamalıdır. Aileler ayrıca çocukları motive etmeli, zaman zaman ödüllendirme yöntemlerine gitmelidir. Süreç çocuktan çocuğa değişebilmekle birlikte eğitimin süresi de farklılık gösterebilmektedir. Unutulmamalıdır ki her çocuğun ihtiyacı ve süreci kendine özgüdür.  Merkezimiz ailelere tuvalet eğitimi için destek sağlamaktadır.
• Üroterapi eğitimi: Sağlıklı mesane ve bağırsak eğitimi yani üroterapi eğitimi çocuğun ve ailenin ihtiyacına ve dinamiğine göre şekillenen ve çeşitlenen teaorik ve pratik eğitimleri içermektedir. Eğitimin içeriğinde sağlıklı beslenme, yaşına ve kilosuna uygun su tüketimi, tuvalet postürü ve düzenli işeme saatleri gibi mesane ve bağırsak rutini oluşturmak üzere günlük yaşam değişikliklerinin yer almaktadır. Şayet çocuğun iletişim becerisi var ise eğitim seansına aile ile birlikte alınmaktadır. Ancak dinleme becerisi yok ve komut alamıyor ise eğitim aileye verilerek evde uygulaması beklenmektedir. Eğitimde yer alan materyaller görsel ve videolar ile çeşitlendirilerek çocuğun sürece dahil olması sağlanmaktadır. Üroterapi mesane va bağırsak problemi yaşayan özel gereksinimli çocuklar için oldukça değerli ve etkin uygulandığı zaman da sürece yardımcı edici bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Merkezimizde de üroterapi eğitimi verilmektedir.
• Pelvik taban kas rehabilitasyonu: Şayet çocuk komut alabiliyor ve seans sırasında seans odasında kalarak aktif katılım gösteriyorsa pelvik taban kas rehabilitasyonu yönteminden yararlanılabilir. Özel gereksinimli çocukların hepsi maalesef uzun süre konsantre kalabilme ve komut alabilme yetisine sahip olmadıkları için pelvik taban rehabilitasyonuna devam etmek konusunda zorluk yaşayabilirler. Çocuk seans almaya uygun ise işeme ve dışkılamada rol oynayan pelvik taban kaslarına yönelik eğitim işe yaramaktadır. Pelvik taban rehabilitasyonunda amaç çocuğun idrar ve dışkı tutmayı sağlayan kaslara eğitim vererek mesane ve bağırsak kontrolünün kazanılmasının öğretilmesidir. Merkezimizde pelvik taban fizyoterapistlerince pelvik taban kas rehabilitasyonu uygulanmaktadır.
• Duyu bütünleme: Organların duyusal hislerinin algılanmasını sağlayan interosepsiyon duyusu  özel gereksinimli çocuklarda azalmaktadır. Bu nedenle çocuklar mesanelerinin ve bağırsaklarının dolu olduğunu hissetmezler ve idrar ve dışkı kaçırmaya başlarlar. Hatta birçok çocuk idrar kaçırdığını da hissetmez taki aileler söyleyene dek.  Çoğunlukla bu duyuların hissedilmesinde veya yorumlanmasında sorun yaşayan çocuklarda tuvalet alışkanlıkları hakkında problemler yaşamaktadır. Bu durumun yanı sıra bazı çocuklar da iç çamaşırı kumaşının vücutlarına değmesinden veya klozet zemininden rahatsız oldukları için sürekli bezlenmek isteyebilirler. Mesane ve bağırsak problemlerinin duyusal problemlerden ortaya çıktığı saptanır ise mutlaka duyu bütünleme terapistinden görüş alınmalı ve sürece başlanmalıdır. Küçük dokunuşlar büyük farklar yaratacaktır. Merkezimize başvuran çocuklarda duyusal bir problem tespit edilir ise anlaşmalı olduğumuz duyu bütünleme merkezlerine yönlendirme yapılmaktadır.
• Drama terapi: Özel gereksinimli çocuklara tuvalet ve üroterapi eğitimi vermenin en etkili yolu drama terapi seanslarıdır. Canlandırmalar sayesinde çocukların hafızasına daha kolay nüfus edilebilmektedir. Böylece çocuklar vücutlarında olan durumu daha kolay algılayarak sürece daha istekli katılım sağlayabilmektedirler. Merkezimizde mesane ve bağırsak problelerine yönelik drama terapistimiz uyguladığı drama seansları yapılmaktadır.
• Sakral Nöromodülasyon (Yüzeyel Elektrotlarla Elektrik Stimülasyonu): Nöromodülasyon özel gereksinimli çocuklarda sıklıkla kullanılan pasif uygulama yöntemlerinden biridir. Uygulama sırasında çocuğun aktif katılımı beklenmez. Sakral (bel) bölgesine yerleştirilen iki adet yapışkanlı elektrotlar sayesinde mesane ve bağırsağa giden sinirler uyarılarak çocuğun mesane ve bağırsak kontrolünün arttırılması sağlanır. Uygulamada TENS cihazı kullanılmaktadır. Uygulanan işlem sırasında herhangi bir acı veya rahatsızlık hissi duyulmamaktadır. Danışanın uygulamaya uygun olması için bir takım değerlendirmelerden geçmesi gerekmektedir. Merkezimizde nöromodülasyon uygulaması yapılmaktadır.
• İlaç Kullanımı: İlaç kullanımı başlamanda önce detaylı bir değerlendirme yapılmalıdır. Şayet danışan yukarıdaki kullanımı seçeneklerini denemiş ve başarı sağlayamamış ve/veya fizyolojik açıdan ilaç kullanımı başlanması gereken bir danışan ise ilaç kullanımı uzman bir hekim tarafından başlatılabilir. Hangi ilacın kullanılacağı ve dozajının ne olacağı ilgili hekim tarafından belirlenmektedir.

Öncelikle ekibimizde bulunan çocuk ürolojisi doktoru çocuğu detaylıca muayene ederek danışan hikayesi almaktadır. Ardından pelvik taban fizyoterapistimiz çocuğun pelvik taban kas fonksiyonunu değerlendirerek tutabilme becerisini test etmektedir. Çocuk üroloğu ve pelvik taban fizyoterapstin görüşleri doğrultusunda en uygun takip yaklaşımı belirlenerek uygulama protokülene başlanmaktadır. Urpelvic Solutions olarak merkezimize başvuran tüm özel gereksinimli danışanlarımıza üroterapi eğitimi almalarına önem veriyoruz. Çünkü bu sürecin ilk basamağının eğitimden geçtiğine inanıyoruz. Ardından danışanımız drama terapi seansına uygun ise drama terapi seansına alarak üroterapi seansında öğrendiklerini tiyatral halde yeniden öğrenmesini ve pekiştirmesini hedefliyoruz. Değerlendirmeler sonucunda danışanımız pelvik taban rehabilitasyon seanslarına uyum gösterebilecek bir danışanımız ise pelvik taban rehabilitasyonuna başlıyoruz. Pelvik taban kas rehabilitasyonunda seanslarında solunum egzersizlerini, manuel terapi yaklaşımlarını, elektroterapi uygulamalarını, biofeedback eşlikli pelvik taban kas eğitimini ve klinik egzersizleri yaklaşımlarından oluşan kombine fizyoterapi yaklaşımlarını kullanıyoruz. Şayet danışanımız sakral nöromodülasyon uygulamasına uygun ve uygulamadan başarı elde edeceğini düşünüyor ise sakral nöromodülasyon uygulamasına başlıyoruz. Bu uygulamayı en az üç ay boyunca uygulamasını bekliyoruz.

Özel gereksinimli çocukların yaşadığı mesane ve bağırsak problemlerinin takibi geciktirilir veya önemsenmez ise çocuklar yaşadıkları problemlerde yalnız bırakılırlar. Bu durumda onları akranlarıyla sosyalleşmelerinden alı koyarak özgüven eksikliğine neden olur. Bu durumun yanı sıra takip edilmeyen mesane ve bağırsak problemleri daha da artarak karmaşık problemlere neden olabilir ve durumun çözülmesi zorlaşabilir. Unutulmamalıdır ki mesane ve bağırsak problemlerinde mutlaka uzman bir ekipten destek alınmalıdır.

Özel gereksinimli çocuklarda kabızlık belirtisi nedir?

Diğer tüm çocuklardaki gibi kabızlık belirtileri aynıdır. Aşağıdaki belirtiler kabızlığın göstergesi olabilir.

• Haftada 3’ten az kez dışkılama.
• Gün içerisinde 2’ den fazla kez az az dışkılama. (Dışkının bir seferde yeterli miktarda boşaltılamadığını ifade eder.)
• Bağırsaktan geçmesi zor olan sert ve kuru kakaların varlığı.
• Ateş, iştahsızlık ve kilo kaybı.
• İç çamaşırda sıvı veya macun kıvamında dışkı izleri. (Dışkının kalın bağırsağın son noktasında kümelendiğinin bir işaretidir.) Birçok aile bu durumu ishal ile karıştırmaktadır. Kabızlığın tipik bir bulgusudur.
• Gece-gündüz idrar kaçırma, acil sıkışma hissi ile idrara gitme ve/veya idrar yolu enfeksiyonunun varlığı.
• Kaka tutma ve erteleme davranışının varlığı.
• Bağırsağı tam boşaltamama hissi.
• Karında anormal şişlik.
• Anüsten dışarıya çıkan herhangi bir dokunun varlığı (basur).
• Dışkı yüzeyinde veya anüs çevresinde kanın görülmesi.
• Dışkılama esnasında bacakların ve kalçaların aşırı kasılması.
• Dışkılama sırasında zorlanma ve aşırı ıkınma belirtilerinin olması.
• Dışkılama sırasında yüzün kızarması, damarların çıkması ve/veya çatlaması.

Özel gereksinimli çocuklar neden kaka kaçırır?

Özel gereksinimli çocuklar çoğu zaman dışkılarının varlığını anlama konusunda zorluk yaşarlar. Normalde sağlıklı bir duyu da bağırsağın son noktası olan rektumda özelleşmiş hücreler beyne dışkının geldiğini ve tuvalet ihtiyacının olduğunu haberdar eder. Ancak özel gereksinimi olan çocuklarda bu dışkıyı algılama hücrelerinde duyusal açıdan problem oluşmaktadır. Çocuk dışkısının varlığını anlayamayarak fiziksel aktivite veya idrar yaparken basınç artışı ile dışkısını kaçırır. Bu durumun yanı sıra fiziksel aktivitenin azlığı yeteri miktarda sıvı tüketiminin yapılmaması ve dışkı tutma manevrası nedeniyle çocuklarda kabızlık meydana gelmektedir. Kabızlık nedeniyle sert dışkılar rektumun iç çeberini kaplayarak daha taze ve yaş kakaların geldiğinin hissedilmesini engeller ve çocuk haczimce küçük ve yaş kakaları tutmakta zorluk yaşarak kaçırır.

Özel gereksinimli çocukların ilaç kullanımı dışında çözüm yolları var mıdır?

Elbette. Üroterapi eğitimi, pelvik taban kas rehabilitasyonu, sakral nöromodülasyon ve drama eşlikli uygulamalar kullanılabilecek alternatif çözümler arasında yer almaktadır.

Özel gereksinimli çocuklar kaç yaşında iyileşme sürecine başlamalıdırlar?

Şayet 4 yaşını geçmiş bağırsak kontrolü sağlayamamış ve 5 yaşını geçmiş mesane kontrolü sağlayamamış ise çocuk ürolojisi bölümlerinden destek almanızı öneririz. Elbette bu çocuklar yaşıtlarına göre biraz daha geç ve belki de zor mesane ve bağırsak kontrolünü sağlayabilmektedirler. Ancak en azından yol haritasının çizilmesi ve böbrek hasarının oluşmaması için uzman bir ekipten görüş alınmalıdır.